Jednym z najstarszych problemów filozoficznych jest pytanie, czy człowiek może być szczęśliwy na ławie tortur – innymi słowy, czy możemy odczuwać szczęście znajdując się w obiektywnie fatalnej sytuacji?
Czy ludzie żyjący w nędzy albo śmiertelnie chorzy, mogą być szczęśliwi?
Moim zdaniem nawet w takich sytuacjach można osiągać poczucie sensu (szczęście oparte na wartościach), choć nie jest to przyjemność (szczęście oparte na dobrostanie) – przykładem może być chociażby pielęgniarka pracująca w hospicjum, czy też żołnierze na wojnie.
Spójrzmy na te dwa rodzaje szczęścia:
Oparte na dobrostanie – gdy odczuwamy przyjemne wrażenia, dobrze się bawimy, cieszymy się, jest nam miło, przyjemnie, dobrze się po prostu czujemy, na przykład zrelaksowani, spokojni lub zadowoleni. Dobrostan nie trwa zwykle dłużej niż kilka godzin i ponieważ te chwile są krótkie, ludzie, którzy pragną, aby ich życie było wypełnione pozytywnymi doznaniami, nieustannie szukają nowych podniet, rozrywek, sukcesów i celów.
To właśnie dlatego źródłem dobrego samopoczucia stają się dla niektórych narkotyki, alkohol, używki, czy inne uzależnienia. Ponieważ jednak uczucie dobrostanu podlega regule słabnącej reakcji, coraz trudniej jest o efektywne bodźce, a życie polegające na nieustannej pogoni za przyjemnościami, szybko może przynieść poczucie pustki i rozpaczy.
Oparte na wartościach – to szczęście może trwać latami. Tutaj nie działa zasada słabnącej reakcji – jeśli chodzi o poczucie Sensu Życia, nie ma żadnych ograniczeń. Szczęście oparte na wartościach jest trwałe. Osoby doznające takiego rodzaju szczęścia nie potrzebują stałego strumienia przyjemnych doznań i sukcesów, ponieważ mają podstawowe poczucie Sensu Życia.
Mogę delektować się prostymi przyjemnościami, jak piękno poranka, kawa z mlekiem rano, czy przyjemność rozmowy z bliskimi mi osobami, moją córką, czy też nie robienie nic, czy słuchanie muzyki.
Szczęście oparte na wartościach jest trwałe po części dlatego, że mogę je przeżywać wciąż na nowo dzięki wspomnieniom i kontemplacji. Jako rodzic, mama, doznaję tego rodzaju szczęścia wspominając swoje doświadczenia z wychowaniem córki.
Oczywiście, chociaż szczęście oparte na wartościach (poczucie sensu), jest dużo więcej warte niż oparte na dobrostanie (przyjemność), nie ma nic złego w umiarkowanym dążeniu do przyjemności. Dobrostan bowiem znacząco przyczynia się do podniesienia jakości życia, jeśli doznają go ludzie, którzy odczuwają także szczęście oparte na wartościach.
Wyroki losu decydują jednak, że niektórym ludziom jest dużo trudniej osiągnąć dobrostan – dla kogoś umierającego w hospicjum z powodu cierpień, czy też niepełnosprawnego, bardzo biednego lub będącego członkiem dyskryminowanej mniejszości, dobrostan jest trudniej dostępny.
Tym bardziej cieszy myśl, ze szczęście oparte na wartościach może osiągnąć każdy.
Jeśli chodzi o szczęście oparte na wartościach, wszyscy jesteśmy równi. Aby je osiągnąć po prostu muszę dowiedzieć się Kim Jestem, co jest dla mnie ważne i żyć w zgodzie ze sobą.
Szczęście oparte na wartościach ma znaczenie nawet, gdy brak jest dobrostanu.
Ogólnie rzecz biorąc ludzie mogą wybrać taki styl życia, który stanowi potwierdzenie wyznawanych przez nich wartości, inaczej nie będą naprawdę szczęśliwi. Źródłem prawdziwego szczęścia jest poczucie sensu związane z podstawowymi pragnieniami i wartościami. Przyjemne doznania nie wystarczą.
Żyjąc w zgodzie ze swoim profilem 16 pragnień i wartości, mogę osiągnąć najwyższe zadowolenie z życia, jakie jest mi dostępne. Mogę zdobywać coś dużo bardziej wartościowego niż przyjemność.
Może to być na przykład rodzina, wiedza, przyjaźń, sprawiedliwość, spokój, niezależność…
Określając przestrzenie, jakie są dla mnie najważniejsze, definiuję bowiem najistotniejsze dla mnie psychologiczne wartości, które nadają mojemu Życiu sens.
Dobrostan powstaje w efekcie maksymalizacji zmysłowej przyjemności i minimalizacji fizycznego bólu. Niemal każdy z nas dąży do pewnego poziomu dobrostanu, kiedy jednak zaczynamy poświęcać temu zbyt wiele energii, mogą pojawić się problemy. (hedonizmowi poświęcę cały, oddzielny artykuł)
Jeśli dążenie do przyjemności przekracza granice umiaru, w efekcie może być staczanie się na dno depresji, rozpaczy i autodestrukcji. Dzieje się dlatego, gdyż przyjemność i ból nie są wystarczającymi celami w życiu, a życie bez celu może nie być warte bólu egzystencji.
Jak dowiedzieć się Kim Jestem, co jest dla mnie ważne?
